Blog in Coronatijd #6
Lees de zesde blog in een serie over leven en werken in tijden van een intelligente lockdown in Coronatijd.
Marco Snoek, Lector Leren & Innoveren, Kenniscentrum Onderwijs en Opvoeding, Hogeschool van Amsterdam
Terwijl op een donderdag in maart het College van Bestuur heeft aangekondigd dat al het onderwijs wordt stilgelegd, sta ik vrijdagochtend nog een gastcollege te geven aan een groep studenten van de Master Pedagogiek. Vooraf nog een belronde of iedereen het ziet zitten en vervolgens houden we ons netjes aan de min of meer anderhalve meter afstand. De maandag daarvoor had ik in Nijmegen nog een bijeenkomst met HR-medewerkers uit het voortgezet onderwijs in het kader van het regionale RAL project daar en keken we elkaar onwennig aan: wel of geen hand geven of toch maar de nieuwe elleboogstoot? Dan blijkt weer dat we gewoontedieren zijn. En dat alles relatief is. Waar het voorheen even wennen was als iemand (uit geloofsovertuiging) geen hand wilde schudden hebben we dat nu tot norm verheven. En terwijl voorheen gezichtsbedekking bijna de reden kon zijn voor een bekeuring, riskeer je nu binnenkort een boete als je geen gezichtsbedekking hebt in het openbaar vervoer. Hoe snel en ingrijpend kunnen dingen veranderen.
Het nieuwe ‘normaal’ roept ook twijfels op. Ik besef in wat voor luxe situatie ik zit. Ik heb geen kleine schoolgaande kinderen meer en geen kwakkelende ouders om voor te zorgen. Met verschillende conferenties en lezingen die gepland stonden, valt mijn agenda bijna leeg. Eigenlijk valt er een weldadige rust over me heen. En dan besef ik tegelijk dat ik niet tot de ‘essentiële beroepen’ behoor. Mijn hoofdtaak is onderzoek en ontwikkeling en dat kan prima vanuit huis met een goede werkplek (al had de voormalige slaapkamer van mijn dochter wel een upgrade nodig) en een prima tuin. Iets minder vroeg op en niet meer regelmatig laat thuis vanwege een overleg of presentatie ergens in het land. Alle aanleiding voor een nieuwe vorm van nederigheid nu ik allerlei andere mensen hevig gestresst zie werken om onderwijs en thuiszorg in balans te brengen.
Nieuwe ervaringen en inzichten
Die weldadige rust is intussen over. Na een korte periode van aanpassen, blijkt dat ik ook op afstand prima door kan werken met Skype, ZOOM (steeds meer een taboe), Teams en gewoon email. En dat is ook nodig. Ik merkte dat ik snel opdroogde. Ik heb mensen nodig om mee te sparren en zo tot nieuwe ideeën en creatieve plannen te komen. En online blijk ik heel goed te kunnen brainstormen. Het levert bovendien allerlei nieuwe ervaringen op: een bijdrage aan een werkconferentie van de Europese Commissie werd een online webinar over loopbaanmogelijkheden van leraren; bijeenkomsten van een leergang Gedeeld Leiderschap voor Leraren in het Amsterdamse VO bleek ook met ZOOM (toch!?) te kunnen.
Waar we van 3 tot 6 maart met de studenten van de masteropleiding Pedagogiek nog net voor 4 dagen naar Tallinn konden voor een ERASMUS+ project en uitwisseling, lukte het tegenbezoek van Estse en Zwitserse leraren en schoolleiders naar Amsterdam eind april niet meer. Maar ook hier bood de online leeromgeving van de HvA uitkomst en ontstond een heel inspirerende uitwisseling van ervaringen met lockdowns in verschillende landen. Dat gaf een mooie aanleiding voor reflectie op de huidige situatie en wat daar (ook in positieve zin) van geleerd kon worden.
En twee weken geleden bleek dat internationale conferenties ook prima online kunnen plaatsvinden. De driedaagse conferentie van het Teacher Education Policy in Europe Network, deze keer georganiseerd door de Universiteit van Helsinki, vond plaats via ZOOM (een beveiligde variant van de universiteit aldaar). Daar ontbraken de informele ontmoetingen tijdens de koffiepauzes en lunches, maar daarvoor in de plaats kwam de mogelijkheid om al tijdens een keynote of paperpresentatie de discussie in de chat te starten. Dat leidde mijns inziens tot meer inhoudelijke interactie dan normaal.
Het belang van observatie en reflectie in tijden van Corona
De huidige situatie kan een bron zijn van stress en leiden tot verlies aan menselijke nabijheid en interactie. Maar tegelijk leidt het ook tot nieuwe inzichten die aanleiding kunnen zijn om anders tegen dingen aan te kijken en vanzelfsprekendheden ter discussie te stellen. De lockdown lijkt een te mooie gelegenheid daarvoor om te laten lopen. Tegelijk vraagt die reflectie wel om ruimte in je hoofd. Die ontstaat niet vanzelf, maar die moet je creëren. In de gesprekken met de deelnemers aan de Leergang Gedeeld Leiderschap en de internationale uitwisseling met de masterstudenten pedagogiek en hun Estse en Zwitserse collega’s, bleek dat het met elkaar stilstaan bij en met enige afstand kijken naar de huidige situatie waardevol te zijn. Het voelt goed dat ik zo’n moment met ze kon organiseren. Ik heb dat gelijk gebruikt om de inzichten die dat opleverde vast te leggen in een blog ‘Observatie en reflectie in tijden van Corona’ die gepubliceerd is op Didactiefonline.nl.
Kern van die blog is dat het belangrijk is om in tijden van crisis in het crisismanagement ook ruimte te maken voor observatie en reflectie om de lessen en nieuwe inzichten die opgedaan worden vast te leggen. Dat moet georganiseerd worden, want in alle stress van het sluiten van onderwijsinstellingen, het aanpassen van lessen en colleges, het weer openen van onderwijsgebouwen en het voorbereiden op een onzeker nieuw collegejaar, is er vaak weinig fysieke en mentale tijd om even afstand te nemen. Dat zou bij enkele mensen belegd moeten worden, om na enige tijd – als de rust iets meer is teruggekeerd – hun observaties en reflecties weer terug te leggen in het team, om samen na te gaan wat de betekenis daarvan is voor het team, de organisatie en het onderwijs. En dat lijkt mij bij uitstek een rol voor de masterleraren die we opleiden.
Nieuwe inzichten ten aanzien van het opleiden van leraren?
Dat roept vervolgens de vraag op hoe we zelf binnen de lerarenopleidingen die observatie en reflectie organiseren. Welke collectieve lessen leren wij, welke nieuwe inzichten doen we op? En wat betekent dat voor hoe we aankijken tegen het opleiden van leraren? Welke vanzelfsprekende uitgangspunten hanteren we als we het hebben over het opleiden van leraren, en welke gelden daar nog van in de huidige situatie? Ook hier kan gelden dat we de huidige situatie beschouwen als een tijdelijke afwijking en een suboptimale versie van waar we als opleiders voor staan. Dan is het een kwestie van geduldig afwachten tot we weer terug kunnen naar de ‘oude normaal’. Dan hoeven we niet veel van de huidige situatie te leren.
Maar als we er van uitgaan dat het nooit meer zo wordt als vroeger, roept dat de vraag op wat dit betekent voor de uitgangspunten ten aanzien van de didactiek van het opleiden van leraren. De vraag stellen is hem nog niet beantwoorden. Dat wordt mijns inziens de uitdaging voor de komende tijd. Dat vraagt niet alleen aandacht voor het ontwikkelen van onze digitale vaardigheden ten behoeve van het online begeleiden van leerprocessen en voor het aanpassen van onze logistiek als studenten alleen nog maar na 11 uur mogen reizen en er minder dan een derde van het normale aantal studenten in onze hogescholen en universiteiten terecht kunnen. Het vraagt vooral aandacht voor de meer fundamentele vraag wat dit betekent voor de onderliggende waarden en uitgangspunten bij het opleiden van leraren.
Die uitdaging ligt er voor iedere afzonderlijke lerarenopleider, voor teams binnen opleidingen, maar zeker ook voor ons gezamenlijk als beroepsgroep.
_________________________________
Bovenstaande blog is de zesde in een serie over leven en werken in tijden van een intelligente lockdown in Coronatijd. Eerdere blogs vind je hieronder.
Blog #5 “Onderwijs: elke dag anders” (Roel Grol)
Blog #3 Prolongeren in digitale groepen (Velon werkzaamheden in Coronatijd (Monique Bekker)
Blog #2 Gesloten (hoge)scholen en Samen Opleiden (Mariëlle Theunissen)