Docenten Duits aan het woord – Een rapport van het Duitsland Instituut Amsterdam

Om daar een beeld van te krijgen, verspreidde de Onderwijsafdeling van het Duitsland Instituut Amsterdam (DIA) in de zomer van 2022 de enquête ‘Docenten Duits aan het woord’ en schreef vervolgens een rapport inclusief aanbevelingen met betrekking tot de toekomst van het vak.

Vanwege het groeiende lerarentekort bij Duits en sterk afnemende studentenaantallen van de (leraren)opleidingen Duits stelden wij de vraag wat er moet veranderen om de toekomst van het schoolvak Duits te waarborgen. In onze enquête deelden docenten uit het hele land hun ervaringen, behoeftes en ideeën. Meer dan 300 leraren Duits in het voortgezet onderwijs vulden de enquête in en beantwoordden vragen over het aantal lesuren, leesvaardigheid, professionalisering, internationalisering en doeltaalgebruik. De vragenlijsten zijn vervolgens aangevuld met interviews: zowel docenten als onderwijsexperts werden in een verdiepend gesprek gevraagd de antwoorden toe te lichten of hun reactie hierop te geven. Dit zorgde soms ook voor nieuwe perspectieven die in het rapport zijn opgenomen.

De uitkomsten van de enquête geven weer waar het voor de docenten om draait en wat ze anders willen zien. Zo besteden veel docenten liever meer tijd aan levensechte taalsituaties die het nut van een goede talenkennis Duits duidelijk maken. Tegelijkertijd zou er minder tijd besteed moeten worden aan het traditionele grammaticaonderwijs. De problematiek rond het vak Duits zit volgens de docenten ook in de opbouw van het curriculum. Er gaat veel aandacht naar een relatief klein onderdeel van leesvaardigheid: namelijk het voorbereiden op het eindexamen. Er blijft niet alleen te weinig tijd over voor de andere vaardigheden, maar ook voor lessen over literatuur.

Verder blijkt uit het rapport dat 29 procent van de docenten het aantal lesuren voor Duits in de onderbouw heeft zien verminderen. 24 procent constateert een afname in de bovenbouw van het voortgezet onderwijs. De reductie van lesuren voor het vak Duits komt volgens de docenten vooral door  onderwijsvernieuwing, waarbij projecturen en flexuren in het rooster zijn opgenomen in plaats van reguliere lessen. De afname gaat ten koste van, zoals een respondent het omschrijft, “leuke projecten”, zoals een uitwisseling, taaldorp of vakoverstijgend project. 

Een ander knelpunt bevindt zich bij het thema ontlezing. Dat lezen voor de leerling van nu een uitdaging is, is niets nieuws. De enquêteantwoorden  over deze kwesties zijn ook voor andere docenten heel herkenbaar. Eén docent zegt bijvoorbeeld: “Leerlingen vinden het vaak echt moeilijk om een vraag correct te lezen.”

Ondanks de beperkingen op school blijkt uit deze enquête ook dat de docenten veel creativiteit bezitten om het vak voor scholieren aantrekkelijk en nog relevanter te maken. Zij geven vrije keuze bij het lezen van boeken, passen gamification toe in de les, benadrukken het belang van kennis over Duitsland en laten zien hoe mooi de Duitse taal en cultuur kan zijn.

Het DIA heeft op basis van de ervaringen en ideeën van de docenten een aantal aanbevelingen geformuleerd. Een centrale aanbeveling luidt: maak voor je leerlingen het nut van het leren van de Duitse taal expliciet. Iedere nieuwe jaar-laag moet horen waarom de taal niet alleen voor de Nederlandse economie en politiek van belang is, maar ook voor de leerlingen zelf, voor hun eigen carrière.  

Voor lerarenopleiders zijn ook enkele aanbevelingen geformuleerd. Onze oproep aan hen is om de trend van inhoudelijk sterk en inspirerend onderwijs voort te zetten en hierin samen te werken met andere opleidingen: het blijkt namelijk dat nieuwe docenten met veel enthousiasme en goede ideeën van de opleiding komen. Deze vernieuwende ideeën verdienen een stevige plek in de vakgroepen Duits in Nederland.

Lees hier de andere aanbevelingen voor lerarenopleiders: https://duitslandinstituut.nl/aanbevelingen-voor-lerarenopleidingen

En lees of download hier het hele rapport: https://duitslandinstituut.nl/enquete 

Auteurs

DIA Onderwijsafdeling: Eline Hakvoort, Trixie Hölsgens, Synke Hotje

---