In memoriam: Ellen van den Berg

Ellen van den Berg was sinds 2002 werkzaam als lector Rich Media & Teacher Learning bij de Academie Pedagogiek en Onderwijs van Saxion, en bij haar voorloper Hogeschool Edith Stein.

‘Het gaat om de inhoud!’

Ellen van den Berg heeft op vele manieren een waardevolle bijdrage geleverd aan Velon en was een gezellige en ‘aanwezige’ bezoeker van het Velon Congres en de studiedagen. Ze gaf, met haar kenniskringleden, presentaties en verzorgde keynotes op studiedagen en congressen. Van 2007 tot 2011 was ze hoofdredacteur van het Tijdschrift voor Lerarenopleiders. Juist in die jaren groeide het tijdschrift van verenigingsblad tot internationaal platform voor lerarenopleiders door de samenwerking tussen Velon en de Vlaamse VELOV. Meer Vlaamse collega’s werden lid van de redactie en voor handhaving van het evenwicht ook meer Nederlandse collega’s. Onder haar hoofdredacteurschap verschenen themanummers die zoals ze het zelf noemde over  ‘de inhoud’ gingen. Het themanummer van 2007, door haar geïnitieerd, kreeg de titel: ‘Het gaat om de inhoud!’, over vakinhoud en -didactiek op de lerarenopleidingen. Een nog steeds vaak gelezen en aangehaald themanummer is dat van 2008 over ‘Onderzoek’ met allemaal bijdragen over hoe je praktijkgericht onderzoek doet: even praktisch en bruikbaar als degelijk en (theoretisch) verantwoord. Het themanummer uit 2011 over ‘Excellentie’ is opnieuw onder haar leiding tot stand gekomen. Zowel voor het tijdschrift als de Kennisbasis voor Lerarenopleiders (katern 4) publiceerde Ellen, vaak samen met collega’s, over ‘Samen opleiden’. 

Boldly go where no one has gone before

Ellen van den Berg was een van de eerste lectoren binnen de lerarenopleidingen. Deze pioniersrol was haar op het lijf geschreven. De kern van haar lectoraat Rich Media & Teacher Learning was steeds de verbinding tussen onderwijstheorie en de beroepspraktijk. Als lector deed zij jarenlang onderzoek naar de rol van ICT in de professionele ontwikkeling van (aanstaande) leraren primair onderwijs. Haar idee om alle opleidingsscholen te voorzien van een videocamera was vooruitstrevend en leidde dankzij diverse (promotie)onderzoeken tot belangrijke inzichten in hoe je video kunt inzetten in de lerarenopleiding voor het verbinden van theorie en praktijk. In de laatste jaren van haar lectoraat lag het accent op de professionele ontwikkeling van hbo-docenten en hoe zij effectiever leren en professionaliseren met behulp van ICT. 

Onderzoek in de lerarenopleiding

Met haar lectoraat heeft Ellen van den Berg veel bijgedragen aan de kennisontwikkeling over het leren van (aanstaande) leraren en in het verlengde daarvan aan vernieuwing binnen de lerarenopleiding. Zij stimuleerde haar kenniskringleden om ontwerponderzoek te verbinden aan de opleidingspraktijk en om daarbij hun ‘cognitieve pijngrens’ op te zoeken. Dit leverde theoretisch onderbouwde en praktijkrelevante interventies op voor het opleiden van leraren, waarin ICT altijd een sleutelrol speelde. Tegelijkertijd leidde dit tot de ontwikkeling van onderzoekscompetenties van pabodocenten. Zo begeleidde ze haar kenniskringleden bij het schrijven van onderzoekspapers en artikelen en nam hen mee naar wetenschappelijke conferenties zoals de ORD, Earli en AERA om de resultaten van hun onderzoek te presenteren. Met het artikel ‘Ontwerponderzoek in vogelvlucht’ (2008) werd ontwerponderzoek breder bekend binnen de lerarenopleidingen en opleidingsscholen. Ontwerponderzoek vormt ook de spil van de masteropleiding leren en innoveren die zij in 2008 bij Hogeschool Edith Stein ontwikkelde en die als eerste professionele master op dit gebied in Nederland werd geaccrediteerd; al vroeg zag zij in masteropgeleide leraren een kans om structureel bij te dragen aan onderwijskwaliteit. 

Samen opleiden

Ellen van den Berg heeft daarnaast een bijdrage geleverd aan het samen opleiden. Met haar lectoraat zocht zij verbinding met het project Opleiden in de School waarmee Hogeschool Edith Stein in 2001 was gestart. Door onderzoek bouwde zij aan de theoretische fundering van samen opleiden. Ook gaven haar publicaties in bijvoorbeeld het Tijdschrift voor Lerarenopleiders (‘Kennisontwikkeling binnen opleidingsscholen’, 2004) en presentaties en keynotes voor het Velon Congres en de studiedagen meer landelijke bekendheid aan het samen opleiden. In nauwe samenhang met het gedachtegoed van samen opleiden ontwikkelde zij haar ideeën over het belang van professionele netwerken voor de kwaliteit van het opleiden en leren van leraren (‘De connective teacher: Leren in netwerken voor toekomstbestendig beroep’, 2020). Met haar werk was zij betekenisvol voor de praktijk van het onderwijs.

Ellen van den Berg heeft een prominente rol gespeeld binnen Velon. Haar inzet voor de vereniging en haar altijd inhoudelijk sterke bijdrage aan de ontwikkeling van de beroepsgroep en de professionalisering van lerarenopleiders zullen wij zeer missen. Maar ook haar andere kwaliteiten, zoals haar humor, haar relativeringsvermogen en de warmte en aandacht die ze had voor andere mensen zullen zeer worden gemist.

---